نخل در لغت به معنای درخت خرما یا خرمابن و مجازاً به معنای هر درخت و نیز درختچهﺍی مومی و تزئینی است و در بین مردم کنایه از قد و قامت بالاست. اما آنچه در این گفتار مطمح نظر است با تعریف ارائه شده و تصور کسانی که آگاهی از این رسم ندارند فرق ﻣﻲکند.
نخل تابوت وارهﺍی مشبک و عموماً چوبی، تقریباً شبیه کجاوه یا حجله است که بیشتر در مراسم عزاداری امام حسین(ع) حمل ﻣﻲشود. آئین و مراسم حرکت دادن نخل در مراسم عزاداری را «نخل گردانی» ﻣﻲگویند. نخل را به دلیل کاربردهایش در مراسمﻫـای عزاداری نخل ماتم، نخل عاشورا، نخل عزا، نخل محرم، نخل تابوت و نخل شهیدان هم ﻣﻲگویند.
«اطلاق اصطلاح نخل به دستگاه یا تابوت وارهﺍی مذهبی… و کاربرد لفظ نخل به این معنا و مفهوم… بنابر اسنادی که هست به دورۀ صفویه ﻣﻲرسد لیکن پیشینۀ رسم گرداندن تابوت و نشانهﻫـایی شبیه نخل… به دورهﻫـای پیش از صفویان ﻣﻲرسد به طوری که گزارش ابن جوزی از حمل منجینیق- تابوت وارهﺍی شبیه نخل- میان شیعیان محلۀ کرخ بغداد به هنگام رفتن به زیارت مزار امیرمؤمنان(ع) و امام حسین(ع) در اوایل سدۀ پنجم( ۴۲۵) قمری مؤید این نظر است.»(بلوک باشی؛ ۱۳۸۳: ۵۱-۵۰)
مطالب زیر در خصوص چگونگی انجام مراسم « نخل گردانی » در ایام محرم در روستای گنگرج کلا از توابع دهستان چلاو می باشد.
نخل گردانی در روستای گَنگرَج کُلا از توابع دهستان چلاو شهرستان آمل
( ۳۹ کیلومتری جنوب شرقی آمل در منطقه میانکوهی و جنگلی با ارتفاع متوسط ۱۰۲۰ متر از روستاهای دهستان چلاو آمل)
نخل گردانی در این روستا روز تاسوعای حسینی انجام ﻣﻲشود اما مراسم نخل آرایی، روز قبل از آن آغاز ﻣﻲگردد. برای این منظور نخل را از جایگاهشبا نام ( نخلِ خنه) در کنار تکیۀ امامزاده سیف الدین بیرون آورده رو به قبله قرار ﻣﻲدهند. با آنکه نخل در طی سال لباس پوش است ولی بانی نخل که با متولی امامزاده فرق دارد به همراه مردم روستا و آنهایی که نذر دارند لباسﻫـای کهنه و قدیمی را عوض کرده با عطر و گلاب خوشبویش ﻣﻲکنند. بالای نخل را با پارچهﺍی سبز رنگ عمامه درست کرده انتهای آن را مانند « تحت الحنک» آویزان ﻣﻲکنند.
صبح روز تاسوعا اهالی روستا با صدای شیپور و نوای «محتشم خوانی»(محتشم بکشین) و «علی یا» در تکیۀ امامزاده سیف الدین جمع ﻣﻲشوند. ابتدا سیبی را روی میخ چوبی داخل عمامۀ نخل قرار ﻣﻲدهند سپس با ذکر سلام و صلوات- به همراهی عَلمی مُلبس و چلیپاگونه که پنجهﻫـای نمادین قمر بنی هاشم(ع) روی آن قرار دارد- نخل را سه بار روی دستﻫـای خود بلند کرده با جلو و عقب بردن آن (هرولۀ نخل) بر شانهﻫـایشان قرار ﻣﻲدهند. بعد نخل را گرد بنای امامزاده سیف الدین ﻣﻲگردانند و در ادامه به سمت بالای محل و مکان امامزاده یحیی حرکت ﻣﻲدهند. در مکان جدید نخل را دور بنای امامزاده گردانده با دستﻫـای برافراشته رو به قبله بر زمین ﻣﻲگذارند. در آنجا وقتی مراسم روضه خوانی و سینهﺯنی(پاگرفتن) انجام شد نخل را از سمت دیگری به مکان اصلیﺍش برﻣﻲگردانند. در طی مسیر رفت و برگشت مردم شربت، شیرینی، شیر، نان محلی و دیگر نذرهای خود را انجام ﻣﻲدهند تا اینکه در نهایت در جایگاه اولیه نخل، سیب داخل عمامه را ریزریز کرده بین مردم جهت تبرک تقسیم ﻣﻲکنند.
بعدازظهر روز تاسوعا اهالی محل در قالب دسته و هیئت عزاداری بدون حمل نخل به روستای مجاور خود یعنی «تیار» ﻣﻲروند و بعد از مراسم استقبال، سینهﺯنی و پذیرایی به روستای خود برﻣﻲگردند.
صبح روز عاشورا نخل را برای استقبال از هیئتﻫـای عزاداری به ویژه روستای «تیار» که به این روستا ﻣﻲآیند و ذوالجناحﻫـای محل خود از تکیه بیرون ﻣﻲآورند. در همین روز خانمﻫـایی که در گذشته مدرس مکتب خانه «ملّاخنه» بودند و «ملّاباجی» نامیده ﻣﻲشوند در منزل خود یا آنهایی که نذر ذوالجناح دارند، ذوالجناح را آماده ﻣﻲکنند، آنها با محتشم خوانی و نوحۀ ذوالجناح این عمل را انجام ﻣﻲدهند. پس به صورت هیئت عزاداری به سمت مکان اصلی نخل ﻣﻲآیند و حضار داخل تکیه جهت استقبال از آنها نخل را به پیش بازشان ﻣﻲبرند. بعد از اختلاط دو هیئت و انجام مراسم سینهﺯنی و نوحه خوانی مراسم نهاردهی برگزار ﻣﻲگردد و بعدازظهر آن شام غریبان انجام ﻣﻲشود که با این عمل مراسم خاتمه ﻣﻲیابد.
کانال رسمی چلاو آمل
